Szkoły oraz inne placówki oświatowe funkcjonują w przestrzeni prawnej wyznaczanej przez przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1082, dalej jako "Prawo oświatowe"), ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1762, dalej jako "Karta Nauczyciela") oraz przez liczne przepisy aktów wykonawczych wydawanych na podstawie przedmiotowych ustaw. Każda szkoła czy też inna placówka oświatowa zachowują swoją odrębność wynikającą ze specyfiki działania. Aktem prawnym, który dopełnia katalog źródeł prawa na podstawie których działa szkoła, a jednocześnie pozwala na doprecyzowanie ram prawnych wyznaczonych przez przepisy powszechnie obowiązujące, jest statut szkoły. Statut szkoły, będący aktem prawa wewnętrznego każdej jednostki oświatowej, nie może pozostawać w sprzeczności z ustawami i rozporządzeniami. Ciągła zmiana przepisów wymusza na dyrektorach placówek szczególną dbałość o zachowanie aktualności i zgodność postanowień statutu z normami prawa powszechnie obowiązującego.
Nauczanie zdalne
W roku szkolnym 2022/2023 r. nadal jedną z największych trudności, jakie stają przed placówkami oświatowymi jest kwestia prawidłowego organizowania nauczania zdalnego. Od dnia 1 września 2022 r. obowiązuje nowy przepis art. 125a Prawa oświatowego, zgodnie z którym zajęcia w przedszkolu, innej formie wychowania przedszkolnego, szkole lub placówce zawiesza się, na czas oznaczony, w razie wystąpienia na danym terenie:
1) zagrożenia bezpieczeństwa uczniów w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych,
2) temperatury zewnętrznej lub w pomieszczeniach, w których są prowadzone zajęcia z uczniami, zagrażającej zdrowiu uczniów,
3) zagrożenia związanego z sytuacją epidemiologiczną,
4) nadzwyczajnego zdarzenia zagrażającego bezpieczeństwu lub zdrowiu uczniów innego niż określone w pkt 1-3 – w przypadkach i trybie określonych w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 32 ust. 11.
W przypadku zawieszenia zajęć na okres powyżej dwóch dni dyrektor organizuje dla uczniów zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość nie później niż od trzeciego dnia zawieszenia zajęć. Warto zauważyć, że możliwość prowadzenia nauczania zdalnego dotyczy nie tylko sytuacji spowodowanej pandemią COVID-19, ale także sytuacji, w której budynek szkoły nie będzie dostatecznie ogrzany.
Przepis art. 125a ust. 7 Prawa oświatowego wskazuje, jakie postanowienia powinien zawierać statut. Statut w części dotyczącej nauczania zdalnego powinien określać:
1) szczegółową organizację zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, w tym technologie informacyjno-komunikacyjne wykorzystywane przez nauczycieli do realizacji tych zajęć – przykładowo statut może wskazywać, że:
a) zajęcia są realizowane przy wykorzystaniu materiałów i funkcjonalności Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej lub materiałów wskazanych przez nauczycieli,
b) zajęcia są realizowane z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość takich jak dziennik elektroniczny Librus, poczta elektroniczna, media społecznościowe, komunikatory, platformy meetingowe,
c) zajęcia są realizowane w czasie rzeczywistym,
d) nauczyciele mogą udostępniać uczniom materiały do realizacji zadań w czasie odroczonym,
e) uczeń na prośbę nauczyciela ma obowiązek pracy z włączoną kamerą;
2) sposób przekazywania uczniom materiałów niezbędnych do realizacji tych zajęć – przykładowo statut może wskazywać, że:
a) materiały na zajęcia są przesyłane na adresy mailowe uczniów albo przy użyciu komunikatorów lub platform meetingowych,
b) nauczyciel przesyłając materiały zakreśla termin zapoznania się z nimi oraz termin wykonania zadania i przekazania go nauczycielowi,
3) warunki bezpiecznego uczestnictwa uczniów w tych zajęciach w odniesieniu do ustalonych w danym przedszkolu, danej innej formie wychowania przedszkolnego, szkole lub placówce technologii informacyjno-komunikacyjnych, mając na uwadze łączenie przemienne kształcenia z użyciem monitorów ekranowych i bez ich użycia – przykładowo statut może wskazywać, że:
a) plan zajęć zdalnych oparty na planie lekcji prowadzonych w formie tradycyjnej może być zmieniany w celu równomiernego obciążenia nauczaniem zdalnym uczniów w poszczególnych dniach tygodnia oraz zróżnicowania zajęć w każdym dniu,
b) nauczyciel, na każdej z lekcji prowadzonej zdalnie dokonuje podziału czasu pracy na czas pracy z monitorem i bez jego użycia,
c) uczniowie i nauczyciele nie mogą utrwalać wizerunku osób uczestniczących w zajęciach,
4) sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów w zajęciach realizowanych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, uwzględniając konieczność poszanowania sfery prywatności ucznia oraz warunki techniczne i oprogramowanie sprzętu służącego do nauki – przykładowo statut może wskazywać, że potwierdzenie obecności przez ucznia następuje przez użycie mikrofonu w trakcie odczytywania listy albo przez potwierdzenia obecności za pomocą czatu; statut może także wskazywać, że w razie podjęcia wątpliwości co do braku obecności ucznia na lekcji, nauczyciel podejmuje próbę kontaktu z rodzicem ucznia w celu wyjaśnienia sytuacji.
W związku z wprowadzeniem nauczania zdalnego należy również wprowadzić zmiany do postanowień statutu regulujących prawa i obowiązki uczniów. Przykładowo obowiązkiem ucznia jest uczestniczenie w zajęciach realizowanych zdalnie oraz niepodejmowanie innych czynności, które uniemożliwiają uczniowi odbiór informacji przekazywanych na zajęciach (przykładowo granie na komputerze, czytanie materiałów innych niż te zlecone przez nauczyciela), odbieranie wiadomości i materiałów wysyłanych przez nauczycieli, przesyłanie sporządzonych przez ucznia zadań pisemnych, notatek i prac domowych, zgłaszanie w określonym czasie i formie nieobecności na zajęciach nauczania zdalnego albo trudności technicznych z połączeniem się zdalnym na zajęcia. Kolejnym miejscem statutu, które musi uwzględniać nauczanie zdalne, są postanowienia dotyczące oceniania wewnątrzszkolnego uczniów. Statut może określać, że w trakcie nauczania zdalnego kontrola osiągnięć uczniów następuje w formie ustnej w czasie rzeczywistym lub w formie nagrań na komunikatorach, w formie pisemnej (testy online, zadania domowe, prezentacje, zdjęcia prac plastycznych czy też technicznych). W statucie można dookreślić, że w okresie nauczania zdalnego ocenia się zachowania ucznia biorąc pod uwagę jego zaangażowanie w wypełnianie obowiązków lekcyjnych, terminowe odsyłanie zadań, systematyczną pracę, bezpieczne i kulturalne korzystanie z narzędzi internetowych, zdalną pomoc kolegom w nauce.
W zakresie zadań nauczycieli określanych przez statut należy wprowadzić postanowienia o obowiązku przygotowania materiałów do nauczania zdanego oraz weryfikacji dotychczas stosowanych materiałów w celu dostosowania ich do wybranej metody kształcenia na odległość, kontrolowania potrzeby modyfikacji programów nauczania z uwzględnieniem specyfiki nauczania zdalnego, zwiększonego kontrolowania w dzienniku elektronicznym wiadomości otrzymywanych od rodziców uczniów. Kontynuując wątek postanowień dotyczących obowiązków nauczycieli należy również pamiętać o nowym obowiązku wynikającym z art. 42 ust. 2f Karty Nauczyciela. Zgodnie ze wskazanym przepisem obowiązkiem nauczyciela jest pozostawanie w gotowości na terenie szkoły do przeprowadzenia konsultacji dla uczniów, wychowanków lub ich rodziców. Statut może wskazywać w jaki sposób i z jakim wyprzedzeniem nauczyciele informują rodziców i uczniów o miejscu i czasie, w którym będą realizowali przedmiotowy obowiązek. Równolegle należy uaktualnić postanowienia statutu dotyczące uprawnień rodziców w zakresie współdziałania rodziców z nauczycielami w ramach konsultacji z nauczycielami. Mając na względzie fakt, że w przypadku szkoły dla dzieci i młodzieży statut określa także organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami w zakresie nauczania, wychowania, opieki i profilaktyki. Statut szkoły w zakresie nauczania zdalnego powinien zawierać postanowienia dotyczące preferowanej formy kontaktu rodziców i nauczycieli (przykładowe określone godziny rozmów telefonicznych), zwiększonej intensywności i systematyczności logowania się przez rodziców do dziennika elektronicznego (przykładowo logowanie codziennie do godziny 18), ograniczonego kontaktu osobistego z uwagi na sytuację epidemiologiczną.
Zmiany w statucie związane z ustawą o systemie oświaty
Mając na uwadze przepis art. 44e ust. 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2022 r., poz. 2230), stosownie do którego sposób udostępniania sprawdzonych i ocenionych prac pisemnych ucznia oraz dokumentacji egzaminu poprawkowego i klasyfikacyjnego określa statut, warto przewidzieć specjalny sposób udostępniania ww. dokumentów w czasie prowadzenia przez szkołę nauczania zdalnego. Przykładowo statut mógłby stanowić, że w okresie zagrożenia epidemiologicznego prace uczniów są skanowane i przesyłane na adres poczty elektronicznej rodziców/opiekunów ucznia.
Zgodnie z art. 44b ust. 10 ustawy o systemie oświaty szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły. Od 1 września 2022 r. w szkołach średnich (liceach ogólnokształcących i technikach) wprowadzono nowy przedmiot: historia i teraźniejszość. W ramach oceniania wewnątrzszkolnego określonych w statucie nauczyciele powinni formułować wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z nowego przedmiotu i na początku roku szkolnego poinformować uczniów oraz ich rodziców o tych wymaganiach wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania.
Zmiany wynikające z nowelizacji Karty Nauczyciela
Od 27 maja 2022 r. obowiązuje nowa przepis art. 42d Karty Nauczyciela, zgodnie z którym w przedszkolu niebędącym przedszkolem specjalnym, w szkole podstawowej, liceum ogólnokształcącym, technikum i branżowej szkole I stopnia, niebędących szkołami specjalnymi, w szkole artystycznej realizującej kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego oraz w zespole, w skład którego wchodzi to przedszkole lub ta szkoła, zatrudnia się nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych. Jeżeli statut zawiera postanowienie wskazujące na jakich stanowiskach zatrudnia się w szkole nauczycieli, to należy listę stanowisk uaktualnić o stanowisko pedagoga specjalnego. W związku z wynikającym z art. 98 ust. 1 pkt 7 Prawa oświatowego obowiązkiem określania zakresu zadań nauczycieli należy dodać do statutu postanowienia określające obowiązki i uprawnienia nauczyciela – pedagoga specjalnego.
Nowe obowiązki związane z resocjalizacją nieletnich
Dnia 1 września 2022 r. na dyrektorów szkół nałożono nowe obowiązki wynikające z ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz. U. z 2022 r., poz. 1700). Na podstawie art. 4 ust. 3 ww. ustawy dyrektor szkoły, który w związku ze swoją funkcją dowiedział się o dopuszczeniu się przez nieletniego czynu zabronionego wyczerpującego znamiona przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego, zawiadamia o tym sąd rodzinny lub Policję oraz podejmuje niezbędne czynności, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu zabronionego. W przypadku gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego na terenie szkoły lub w związku z realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, dyrektor tej szkoły może, za zgodą rodziców albo opiekuna nieletniego oraz nieletniego, zastosować, jeżeli jest to wystarczające, środek oddziaływania wychowawczego w postaci pouczenia, ostrzeżenia ustnego albo ostrzeżenia na piśmie, przeproszenia pokrzywdzonego, przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania określonych prac porządkowych na rzecz szkoły. Zastosowanie środka oddziaływania wychowawczego nie wyłącza zastosowania kary określonej w statucie szkoły (art. 4 ust. 4 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich). Stosownie do art. 59 ust. 3 ww. ustawy w razie niemożności zapewnienia obecności rodzica w trakcie przesłuchania nieletniego przez Policję, może być wezwany przedstawiciel szkoły, do której nieletni uczęszcza. Przedstawiciel szkoły może być również wezwany na rozprawę przez sąd rodzinny.
Mając na względzie powyższe przepisy w statucie szkoły należy uaktualnić zapisy dotyczące zakresu obowiązków dyrektora szkoły (powiadamianie o popełnieniu czynu zabronionego przez nieletniego, zastosowanie środka oddziaływania wychowawczego, wyznaczanie przedstawiciela szkoły na przesłuchanie nieletniego i rozprawę). Dodatkowo w postanowieniach regulujących szkolny system kar warto określać katalog prac porządkowych jakie dyrektor szkoły może zastosować do ucznia jako środek oddziaływania wychowawczego (sprzątanie szkoły: mycie korytarzy, mycie ławek, sprzątanie terenu wokół szkoły: grabienie liści, koszenie trawy, malowanie ogrodzenia).
Organizacja żywienia w szkole
Z dniem 1 września 2022 r. weszła w życie nowelizacja art. 98 i art. 106a Prawa oświatowego dokonana ustawą z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r., poz. 2245). Zgodnie z nowododanym art. 106a Prawa oświatowego szkoła podstawowa, z wyjątkiem szkoły podstawowej dla dorosłych, oraz szkoła artystyczna realizująca kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej, zapewnia uczniom jeden gorący posiłek w ciągu dnia i stwarza im możliwość jego spożycia w czasie pobytu w szkole. Korzystanie z posiłku jest dobrowolne i odpłatne. Nowelizacja rozszerzyła obowiązkowy zakres przedmiotowy statutu szkół dla dzieci i młodzieży o postanowienia dotyczące organizacji żywienia, o której mowa w art. 106a Prawa oświatowego. Statut powinien określać miejsce i czas spożywania gorącego posiłku, zasady ponoszenia opłat. Jeżeli gorące posiłki zapewnia podmiot zewnętrzny – statut może regulować możliwość odpłatnego korzystania na terenie szkoły z posiłków przez nauczycieli i innych pracowników szkoły.
Karolina Woźniczko
zwiń >>
