Czy nadgodziny powinny być wypłacone nauczycielowi, który w dniu nadgodzin nie realizuje ich, bo jest na wycieczce z klasą? Czy nadgodziny powinny być wypłacone, gdy nauczyciel ich nie realizuje, bo uczeń w tym czasie jest na wycieczce klasowej?

Podstawę do przydzielania godzin ponadwymiarowych nauczycielowi stanowi art. 35 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2023 r., poz. 984), zgodnie z którym godzinami ponadwymiarowymi są godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin, przydzielone nauczycielowi. Godziny ponadwymiarowe są określone w arkuszu organizacyjnym szkoły.

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Jednocześnie w świetle art. 42 KN czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. W ramach czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel obowiązany jest realizować:

1) zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz,

2) inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów

3) zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Z orzecznictwa sądowego jednoznacznie wynika, że nauczyciel jest uprawniony do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe faktycznie zrealizowane. W wyroku z dnia 2 lutego 2010 r., sygn. akt II PK 186/09 Sąd Najwyższy podkreślił, że przewidziane w planie organizacyjnym szkoły dla konkretnego nauczyciela godziny ponadwymiarowe nie mają charakteru gwarancyjnego w tym znaczeniu, że uprawniają nauczyciela do otrzymania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe w każdej sytuacji, nawet wówczas, gdy nauczyciel ich nie odbył (nie przeprowadził ponadwymiarowych zajęć). Nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Każdą przyczynę niezrealizowania godzin ponadwymiarowych należy zatem rozpatrywać odrębnie, czy istnieje podstawa prawna do wypłaty wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe z tej przyczyny. Podstawowym warunkiem uznania za usprawiedliwione nieodbycie przez nauczyciela zajęć w godzinach ponadwymiarowych jest jego gotowość do odbycia tych zajęć.

W odpowiedzi na interpelację poselską nr 39456 w sprawie ponadwymiarowych godzin pracy nauczycieli sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki (Sejm IX Kadencji) przedstawił pogląd, że nauczyciel uczestniczący w wycieczce powinien zachować prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przydzielone mu w arkuszu organizacji szkoły, w czasie których sprawował opiekę nad uczniami na wycieczce szkolnej. Analogiczne stanowisko zaprezentował w odniesieniu do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe w czasie, w którym nauczyciel na polecenie dyrektora szkoły realizował zajęcia w innej formie (np. opieka nad uczniami w czasie olimpiad i konkursów, zawodów sportowych, imprez szkolnych).

Odnosząc się do drugiego przypadku, w którym nauczyciel nie realizował godzin ponadwymiarowych z uwagi na wycieczką szkolną ucznia, to także trzeba ten przypadek rozważać w aspekcie gotowości świadczenia pracy przez nauczyciela. Nauczyciel zachowa prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, które zostały mu przydzielone w arkuszu szkoły, gdy niezrealizowanie tych godzin nastąpiło z powodu odwołania zajęć lekcyjnych w związku z wycieczką szkolną. Brak możliwości zrealizowania tych godzin wynika z przyczyny leżącej po stronie szkoły, gdyż to dyrektor szkoły wydaje zgodę na wycieczkę szkolną.