Czy nauczyciele maja słuszność domagając się wypłaty godzin ponadwymiarowych za czas przebywania na wycieczce w ramach przedsięwzięcia współfinansowanego przez ministerstwo Edukacji i Nauki pod nazwą "Poznaj Polskie Ślady w Europie"? Nauczyciele złożyli z własnej inicjatywy dokumenty chęci uczestnictwa w projekcie spełniając wszystkie wymagane przez ministerstwo wytyczne. W związku z otrzymaniem dofinansowania w dniach 6-10 listopada 2023 r. uczestniczyli w wycieczce szkolnej wraz z uczniami. W tym czasie nauczyciele wykonywali obowiązki związane z opieką nad uczniami, natomiast w związku z przebywaniem na wycieczce nie świadczyli oni pracy w szkole zgodnie z planem, przez co nie mieli możliwości odbycia i prowadzenia zajęć w ramach godzin ponadwymiarowych. Za zajęcia, które mieli odbywać, zostały przydzielone zastępstwa innym nauczycielom. Dyrektor uznał, że godziny ponadwymiarowe należy wypłacić wówczas, gdy faktycznie zostały wypracowane i nauczyciel miał fizyczną możliwość ich realizacji.

Zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 984 z późn. zm.) w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.
Pragmatyka nauczycielska określa w art. 30 ust. 6 pkt 2 KN, że organ prowadzący, określa w uchwale szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.

Jeżeli jednak regulamin wynagradzania nauczycieli nie zawiera przepisów określających prawo do wynagrodzenia w sytuacji niezrealizowania godzin ponadwymiarowych z przyczyn, które nie leżą po stronie nauczyciela, na zasadzie odesłania z art. 91c ust. 1 KN należy zastosować art. 81 § 1 i § 2 k.p.

Dyspozycja art. 81 § 1 k.p. stwierdza, że pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.

Wynagrodzenie to przysługuje pracownikowi za czas niezawinionego przez niego przestoju.
Przepis art. 81 k.p. ma zastosowanie do wypadków, gdy przyczyna niemożności świadczenia pracy dotyczy wyłącznie pracodawcy, a więc nie została spowodowana przez pracownika. Przyczyny uniemożliwiające pracownikowi wykonywanie pracy mogą być przez pracodawcę zawinione lub niezawinione. Przeszkody te mogą mieć charakter obiektywny, całkowicie od pracodawcy niezależny, ale mogą też wynikać z przyczyn subiektywnych, takich jak np. wadliwe decyzje pracodawcy w zakresie zarządzania, lub tak jak w przypadku szkół z realizowania zadań statutowych szkoły (organizacja wycieczek, rekolekcje etc.).

Nauczyciel nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe tylko wtedy, gdy przeszkoda (także niezawiniona) w ich odbyciu leży po jego stronie. Jeżeli natomiast nie odbył tych lekcji z innych przyczyn, chociażby niezawinionych, a nawet niezależnych od szkoły, zachowuje prawo do takiego wynagrodzenia. Szkoła bowiem, a nie nauczyciel, odpowiada za prawidłową organizację pracy i na niej spoczywa obowiązek umożliwienia nauczycielowi realizacji godzin pracy (także ponadwymiarowych) zgodnie z planem pracy dydaktycznej lub – w przypadku wystąpienia przeszkód – zapewnienie innej pracy w miejsce objętej planem dydaktycznym. Ryzyko realizacji programu spoczywa na szkole, którego nie może ona przerzucić na nauczyciela także wtedy, gdy odbycie lekcji jest uniemożliwione z powodu nieobecności uczniów na skutek zamknięcia szkoły, np. w okresie niskich temperatur, braku opału czy epidemii lub nawet nie usprawiedliwionej nieobecności całej klasy.

Tak więc nauczyciel traci prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe tylko wtedy, gdy ich nieodbycie nastąpiło z przyczyn leżących po jego stronie lub w związku z przypadaniem w tygodniu pracy dnia wolnego od pracy. Zachowuje natomiast prawo do wynagrodzenia za takie godziny, gdy ich nieodbycie nastąpiło z przyczyn wprost zależnych od szkoły (np. zorganizowanie w tym czasie wycieczki, na którą pojechali uczniowie lub akademii), jak również od niej niezależnych (np. przerwa w nauczaniu spowodowana warunkami atmosferycznymi, nieusprawiedliwiona absencja uczniów lub ich choroba). Szkoła bowiem ponosi ryzyko prowadzenia nauczania, w ramach którego zobowiązana jest zapewnić nauczycielowi realizację przydzielonych mu godzin pracy, w tym ponadwymiarowych.

Skoro nauczyciele wyrazili zgodę na wyjazd na wycieczkę i nie zrealizowali godzin ponadwymiarowych – nie mają prawa do oczekiwania, że otrzymają za te godziny wynagrodzenie.