Jakie środki prawne przysługują inspektorowi pracy w razie stwierdzenia, podczas kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, naruszenia przez szkołę przepisów prawa pracy?

Państwowa Inspekcja Pracy stoi na straży przestrzegania przepisów prawa pracy. Inspektorzy mają prawo do przeprowadzenia kontroli o każdej porze dnia i nocy. Dysponują oni katalogiem środków prawnych, którymi mogą posłużyć się w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy. Do środków tych należą m.in. wystąpienie i decyzja nakazowa, a w przypadku poważniejszych naruszeń – mandat karny, a nawet wniosek o ukaranie do sądu karnego. Wystąpienia
Wystąpienie to najłagodniejszy środek prawny stosowany przez inspektorów pracy. Kierując wystąpienie, inspektor pracy nakłada na dyrektora szkoły obowiązek usunięcia uchybień stwierdzonych podczas kontroli lub wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób, które odpowiadają za ich powstanie.

Przykłady uchybień:

• nieterminowe zgłaszanie pracowników do ubezpieczenia społecznego ZUS,
• brak określenia rodzaju zawartej z danym pracownikiem umowy o pracę,
• nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy,
• brak ustalenia w regulaminie pracy stałego terminu wypłaty wynagrodzenia etc.

Wystąpienie zawiera:

• wnioski pokontrolne do wykonania i podstawę prawną ich wystosowania,
• uzasadnienie faktyczne (na podstawie protokołu z kontroli),
• termin na wykonanie wniosków.

Dyrektor szkoły ma 30 dni na ustosunkowanie się do wystąpienia.

Decyzje nakazowe
W razie naruszenia przez dyrektora szkoły przepisów prawa pracy inspektor jest uprawniony do wydania decyzji nakazowej. Treścią decyzji są nakazy i zakazy, które mają rangę decyzji administracyjnej. Decyzja nakazowa (można ją wydać w formie pisemnej lub ustnej) zawiera: podstawę prawną, termin usunięcia stwierdzonych uchybień oraz pouczenie o przysługujących dyrektorowi szkoły środkach odwoławczych.

Decyzja może przewidywać m.in.:

• nakaz usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Może nakazywać np.:
• skierowanie pracownika na szkolenie okresowe z zakresu bhp, czy też na profilaktyczne badania lekarskie,
• dokonanie oceny ryzyka zawodowego dla poszczególnych stanowisk pracy,
• naliczenie i wypłacenie wynagrodzenia za pracę itp.;
• nakaz wstrzymania prac lub działalności (a nawet nakaz zaprzestania prowadzenia działalności lub działalności określonego rodzaju);
• nakaz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.

Mandat karny
Często zdarza się, że kontrola kończy się wdrożeniem postępowania mandatowego. Inspektor pracy wystawia osobie odpowiedzialnej za stwierdzone nieprawidłowości mandat karny. Szkołą kieruje dyrektor, dlatego mandat wystawiony zostanie właśnie na niego. Jest on zobligowany do uiszczenia kary grzywny, która w obecnych realiach prawnych kształtuje się on na poziomie od 1 000 zł do 2 000 zł, a w przypadku recydywy – od 2 000 zł do 5 000 zł.

Przed nałożeniem mandatu inspektor pracy ma obowiązek:

• określić zarzucane wykroczenie,
• określić wysokość grzywny,
• pouczyć o terminie i miejscu uiszczenia mandatu,
• pouczyć dyrektora szkoły o możliwości odmowy jego przyjęcia.

W razie odmowy przyjęcia mandatu karnego przez dyrektora szkoły inspektor pracy, który nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. We wniosku zaznacza, że pracodawca odmówił przyjęcia mandatu i w miarę możliwości podaje także przyczyny odmowy. Sąd rozpoznający sprawę, jeśli uzna winę dyrektora szkoły, może podtrzymać karę, a także nałożyć karę wyższą, niż zaproponował inspektor pracy. Sąd może także uznać, że do wykroczenia nie doszło, lub że nie ma uzasadnienia do nałożenia grzywny.

Inspektor pracy stwierdził w trakcie kontroli kilka nieprawidłowości z zakresu prawnej ochrony stosunku pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Nieprawidłowości polegały m.in. na nieterminowym wypłaceniu wynagrodzenia za pracę. Okazało się, że dyrektor szkoły za miesiące od czerwca do sierpnia 2012 r. wypłacał pracownikom niepedagogicznym pensje każdego 20. następnego miesiąca kalendarzowego, podczas gdy terminem wiążącym był 10. następnego miesiąca kalendarzowego.
Inspektor pracy poinformował dyrektora, że za to uchybienia prawne wystawi mandat karny w wysokości 1 500 zł. Dyrektor odmówił jego przyjęcia twierdząc, że nieterminowość wypłaty wynagrodzeń miała miejsce po raz pierwszy za jego kadencji i spowodowana była przyczynami od niego niezależnymi. Inspektor pracy sporządził zatem wniosek o ukaranie do sądu karnego.Jeśli jednak dyrektor szkoły zdecyduje się przyjąć mandat karny, to z zasady będzie to mandat kredytowany. Do rzadkości należy wystawianie mandatów gotówkowych. Przewidzianą w nich grzywnę należy uiścić na wskazany w formularzu mandatowym rachunek bankowy właściwego miejscowo urzędu wojewódzkiego, w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu.

Wniosek o ukaranie skierowany do sądu karnego
Wniosek o ukaranie skierowany do sądu karnego to kolejny skutek zakończonej kontroli. Wniosek taki stosowany jest również w przypadku, gdy przemawia za tym liczba lub skala stwierdzonych w trakcie kontroli naruszeń prawa. Sądy karne mogą orzekać kary grzywny w wysokości od 1 000 zł do 30 000 zł (art. 283 § 1 Kodeksu pracy).

W wyniku zakończonej kontroli inspektor pracy skierował do sądu karnego wniosek o ukaranie przeciwko dyrektorowi szkoły. We wniosku zostały postawione zarzuty dotyczące braku prowadzenia ewidencji czasu pracy dla dwóch pań sprzątających zatrudnionych na pół etatu na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony oraz niewypłacenia świadczeń tzw. wczasów pod gruszą z ZFŚS za ostatnie 2 lata pracy w szkole, tj. 2011 i 2010 r. Kolejnym zarzutem było niewykonanie w terminie prawomocnej decyzji inspektora pracy z 5 marca 2012 r. w zakresie przepisów bhp, dotyczącej zabezpieczenia instalacji elektrycznych w pomieszczeniach klasowych znajdujących się na parterze szkoły. Sąd, biorąc pod uwagę skalę naruszeń, jak i brak determinacji ze strony pracodawcy, aby usunąć stan niezgodny z prawem, wymierzył wyrokiem nakazowym łączną karę grzywny w wysokości 6 000 zł.Wnoszenie powództw do sądu pracy
Kolejnym uprawnieniem inspektora pracy jest złożenie pozwu do sądu pracy – powództwo o ustalenie, że między stronami istnieje stosunek pracy.

Do Państwowej Inspekcji Pracy zwróciła się intendentka jednej ze szkół podstawowych z prośbą o interwencję w sprawie zatrudniania jej przez dwa lata na podstawie umów zlecenia zamiast na podstawie umowy o pracę. Inspektor pracy po zapoznaniu się z sytuacją faktyczną pracownicy i dostarczonym materiałem dowodowym, tj. umowami zlecenia, listami obecności itp., oraz działając na podstawie art. 631 Kodeksu postępowania cywilnego, zdecydował o wniesieniu pozwu na rzecz intendentki do sądu pracy w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy.Wstąpienie do postępowania sądowego
Kolejne uprawnienie inspektora pracy polega na prawie wstąpienia do postępowania sądowego – gdy pozew został już wcześniej wniesiony do sądu (np. przez pracownika), inspektor może także włączyć się do toczącego się postępowania.

W szkole powstał wakat dla nauczyciela języka angielskiego. Dyrektor zatrudnił więc nauczycielkę na umowę zlecenia na okres jednego roku szkolnego. Gdy rozpoczął się następny rok szkolny, dyrektor szkoły ponownie nawiązał z nauczycielką współpracę opartą na umowie zlecenia, pomimo faktu, iż cały czas istniał wakat na stanowisku nauczyciela języka angielskiego.
Nauczycielka zwróciła się o poradę do PIP, gdzie poinformowano ją, że może złożyć w sądzie pracy pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy. Nauczycielka złożyła pozew w sądzie pracy, o czym poinformowała PIP. Z uwagi na zawiłość sprawy inspektor pracy podjął decyzję o wstąpieniu do zainicjowanego postępowania sądowego, uzyskując wcześniej od nauczycielki zgodę na swoje uczestnictwo w procesie.Inne działania pokontrolne inspektora pracy
Powiadomienie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Inspektor pracy jest zobligowany do niezwłocznego informowania ZUS o stwierdzonych w czasie kontroli nieprawidłowościach w zakresie:

• wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• przypadkach nieopłacania lub zaniżania składki na ubezpieczenie społeczne.

Powiadomienie policji lub prokuratury
W przypadku podejrzenia o popełnienie przez pracodawcę przestępstwa inspektor pracy ma obowiązek zawiadomić o tym organy ścigania – policję lub prokuraturę. Obowiązek ten musi wypełnić w przypadku każdego stwierdzonego przestępstwa, a w szczególności przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, czyli:

• uporczywego lub złośliwego naruszenia praw pracowniczych (art. 218 § 1 k.k.),
• odmowy przyjęcia do pracy pracownika przywróconego do niej wyrokiem sądu (art. 218 § 2 k.k.),
• niewykonania wyroku sądu pracy w zakresie wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innych świadczeń ze stosunku pracy (art. 218 § 3 k.k.),
• narażenia pracownika na niebezpieczeństwo (art. 220 § 1 i 2 k.k.),
• niezawiadomienia o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej (art. 221 k.k.),
• dość często występującego zjawiska utrudniania lub udaremniania działalności inspektora pracy (art. 225 § 2 k.k.).