Uczeń niepełnoletni, który uczęszcza do szkoły ponadgimnazjalnej, wykazuje na terenie szkoły zachowania demoralizujące (wagary, liczne spóźnienia, agresywne zachowania, brak osiągnięć w nauce). Jakie działania jako dyrektor powinnam podjąć względem tego ucznia, jeśli wszystkie działania wychowawcze na terenie szkoły zostały wyczerpane? Czy wystarczy wniosek do sądu rodzinnego o rozpoznanie sytuacji rodzinnej ucznia? Co w sytuacji, jeśli w opisany sposób zachowuje się uczeń pełnoletni?

W opisanym przypadku zastosowanie będzie miała ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Przepisy ustawy stosuje się m.in. w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 lat. W związku z tym dyrektor powinien wystąpić z informacją o zachowaniu ucznia do sądu rodzinnego lub policji z jednoczesnym wezwaniem tych organów do podjęcia postępowania z urzędu.

O stwierdzeniu istnienia okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego lub popełnieniu wykroczenia należy zawiadomić odpowiednie podmioty

Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego. Zgodnie z treścią art. 4 § 1 ww. ustawy istnieje obowiązek denuncjacji dla każdej osoby, która stwierdzi istnienie okoliczności świadczących m.in. o demoralizacji nieletniego, w szczególności:

- naruszenie zasad współżycia społecznego,
- popełnienie czynu zabronionego,
- systematyczne uchylenie się od obowiązku szkolnego,
- używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia.

Taka osoba ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym m.in. rodziców lub opiekuna nieletniego, sądu rodzinnego i policji. Taki sam obowiązek denuncjacji ciąży na każdym, kto powziął wiedzę o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego (art. 4 § 2).

Zdemoralizowanego ucznia można objąć nadzorem kuratora sądowego lub społecznego
Na podstawie art. 6 pkt 5 ustawy w ramach środków wychowawczych stosowanych przez sąd rodzinny i nieletnich, nakładanych postanowieniem tego sądu, możliwe jest zastosowanie nadzoru kuratora sądowego lub społecznego. Przepisy nie zawierają szczegółowych wytycznych, jaki musi być stopień lub przejawy demoralizacji ucznia, ani jaki czyn karalny musi zostać popełniony, aby sąd zdecydował o zastosowaniu nadzoru kuratora – należy to do decyzji sądu, wydawanej indywidualnie w każdej sprawie.

Jaki cel mają działania kuratora?

Działalność kuratora powinna wpływać terapeutycznie bezpośrednio na ucznia, a jednocześnie profilaktycznie na poprawę jego otoczenia, które może wywierać ujemny wpływ na wychowanka, czyli łączyć czynności kontrolne i udzielanie pomocy, np. gdy rodzina jest niewydolna i nie jest w stanie zmodyfikować działań ucznia.

Szkoła jest zobowiązana do raportowania sądowi postępów wychowawczych zdemoralizowanego ucznia

Szkoła ma prawo do informowania sądu o postępach wychowawczych ucznia, wobec którego podjęto środek wychowawczy. Jest to wręcz obowiązek szkoły – w związku z treścią art. 4 § 1 ustawy. Przepis ten stwierdza, że każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności:

- naruszanie zasad współżycia społecznego,
- popełnienie czynu zabronionego,
- systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego,
- używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
- uprawianie nierządu,
- włóczęgostwo,
- udział w grupach przestępczych,
- ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu.

Zawiadomienie nie musi mieć określonej formy, w związku z tym nie musi też spełniać dodatkowych warunków z tym związanych.

Szkoła jest zobowiązana zawiadomić sąd rodzinny, jeśli zauważy nieprawidłowości w sprawowaniu władzy rodzicielskiej

Ponadto, jak wynika z art. 100 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – w przypadku zauważenia, że władza rodzicielska nie jest należycie wykonywana, należy o tym zawiadomić sąd rodzinny, który wyda odpowiednie zarządzenie w celu zapewnienia rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy.

Obowiązek zawiadomienia sądu rodzinnego spoczywa również na szkole.

Jakie działania może podjąć szkoła, jeśli zastosowane czynności wychowawcze nie przyniosły skutku?
Jeżeli po zastosowaniu środka wychowawczego opisany uczeń narusza zasady życia społecznego, przejawia zachowania agresywne zagrażające innymi, które nie występują jako zdarzenia jednostkowe, lecz jako zespoły systematycznych i negatywnych postępowań o dużym stopniu intensywności i trwałości, jest nadal dzieckiem niedostosowanym społecznie – zdemoralizowanym.

Szkoła ma więc obowiązek po raz kolejny wystąpić do sądu, o wgląd w sytuację rodziny i np.: skierowanie dziecka na dokładną diagnozę psychiatryczną i psychologiczną. Można ten wniosek wzmocnić opisem sytuacji i stwierdzeniem, że objęcie chłopca opieką kuratora nie przyniosło rezultatów (jeżeli sąd przydzielił wcześniej kuratora).

Statut szkoły obowiązuje wszystkich jej uczniów bez względu na wiek

Jeżeli uczeń jest pełnoletni, a w dalszym ciągu uczy się, jest zobowiązany nadal przestrzegać statutu. Jeżeli tego nie robi można w sytuacji określonych w statucie skreślić go z listy uczniów.

Ponadto wtedy mają już zastosowanie przepisy Kodeksu karnego. Zgodnie z treścią art. 10 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny – odpowiedzialność karną ponosi ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

Odpowiedzialność karną nieletnich, określono w treści art. 10 § 2 k.k. Przepis ten stwierdza, że nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się przestępstw enumeratywnie wskazanych w treści tego przepisu, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.