Czy istnieje orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawie kolejności zwalniania nauczycieli? Czy ma na to wpływ stopień awansu?

1) Przyjęte przez dyrektora szkoły kryteria wyboru nauczyciela do zwolnienia podlegają kontroli sądowej, w celu dokonania oceny, czy rozwiązanie stosunku pracy było uzasadnione (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1997 r. - sygn. akt I PKN 399/97).

2)  W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia z dnia 11 stycznia 2005 r. (sygn. akt I PK 159/04) wybór nauczyciela do zwolnienia z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela powinien być dokonany przy zastosowaniu kryteriów obiektywnych, niedyskryminujących, jasnych, czytelnych dla zainteresowanych. Kryteria te powinny w pierwszej kolejności dotyczyć dorobku zawodowego (staż pracy, ocena pracy, kwalifikacje formalne i faktyczne), ale mogą się one odnosić także do sytuacji osobistej nauczyciela (stan rodzinny, posiadanie innych źródeł dochodu - np. emerytura).

3) W uzasadnieniu do uchwały z dnia 7 grudnia 2006 r. (sygn. akt I PZP 4/06) Sąd Najwyższy wskazał, ze wybór nauczyciela do zwolnienia z pracy w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć nie może być dowolny oraz nie powinien naruszać zasady równego traktowania pracowników (nauczycieli) - art. 112 Kodeksu pracy. W razie wymuszonej obiektywnie potrzeby redukcji zatrudnienia - zwolnienie konkretnego nauczyciela z pracy powinno opierać się zatem na jednolitych dla wszystkich zatrudnionych kryteriach pozostawienia w zatrudnieniu nauczycieli o wyższych walorach zawodowo-dydaktycznych, co prowadzi do usprawiedliwionego rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielami o niższych kwalifikacjach lub obniżonej sprawności czy przydatności zawodowej lub dydaktycznej, a nawet zdrowotnej.

4) Z treści wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2006 r. (sygn. akt III PK 57/06) wynika natomiast, że niewyrażenie przez nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania zgody na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela nie może stanowić wyłącznego kryterium doboru go do zwolnienia na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Przyjęcie, iż niewyrażenie przez nauczyciela zgody na ograniczenie zatrudnienia stanowi wystarczającą podstawę do wytypowania go do zwolnienia, spowodowałoby, że prawidłowość doboru i zastosowane kryteria typowania nauczycieli do zwolnienia wymykałyby się całkowicie spod kontroli, co przeczyłoby istocie regulacji zawartej w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela.

5) W wyroku z dnia 8 grudnia 2005 r. (sygn. akt I PK 94/05) Sąd Najwyższy stwierdził, że do trybu rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie należy ani zasięgnięcie przez dyrektora szkoły informacji co do możliwości uzupełniającego zatrudnienia nauczyciela mianowanego, ani złożenie mu propozycji ograniczenia zatrudnienia na podstawie art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela. Przepisy prawa nie nakładają bowiem na dyrektora szkoły tego rodzaju obowiązków.

Powyższe oznacza, że w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela) dyrektor szkoły jest zmuszony do rozwiązania z nauczycielem (nauczycielami) stosunku pracy lub, na wniosek nauczyciela, przeniesienia go w stan nieczynny. Niezbędne jest zatem aby dyrektor szkoły przyjął kryteria wyboru nauczycieli do zwolnienia.

W przypadku, gdy dyrektor szkoły podejmuje decyzję o zwolnieniu konkretnej osoby, spośród nauczycieli posiadających wymagane kwalifikacje, będących nauczycielami różnych, bądź takich samych stopni awansu zawodowego, z różnym stażem pracy w szkole, należy:
a) przeanalizować formalne kwalifikacje zawodowe wszystkich nauczycieli danego przedmiotu,
b) odnieść się do stosunku każdego z nauczycieli do obowiązków pracowniczych oraz do oceny ich faktycznych umiejętności dydaktycznych,
c) porównać sytuację rodzinną i życiową każdego z tych nauczycieli.

Jako kryteria wyboru do zwolnienia z pracy, z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela spośród tych nauczycieli, którzy są brani pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu, można przyjąć:

1) Ocenę pracy nauczycieli i ich osiągnięć.

Sposób wykonywania przez nauczycieli obowiązków oraz skuteczna realizacja zadań stojących przed szkołą mogą stanowić istotne kryterium wyboru nauczyciela do zwolnienia. Zdaniem Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 11 września 2001 r., sygn. akt I PKN 610/00) wybór nauczyciela do zwolnienia z powodu niekorzystnej oceny pracy nauczyciela i osiągnięć w nauczaniu i wychowaniu uczniów nie narusza zasady niedyskryminacji. Nie narusza zasady równego traktowania pracownika ani zasady niedyskryminacji wybór do zwolnienia nauczyciela legitymującego się kwalifikacjami zawodowymi równymi z innymi nauczycielami, lecz którego praca jest najniżej oceniana przez przełożonych oraz uczniów i ich rodziców, a jego sytuacja osobista nie jest gorsza niż pozostałych pracowników (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 420/98).

2) Podstawę nawiązania stosunku pracy.

W wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r. (sygn. akt I PK 159/04) Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawa nawiązania stosunku pracy może stanowić usprawiedliwione kryterium wyboru osoby do zwolnienia, gdy pozostałe kryteria nie pozwalają na jednoznaczną ocenę przydatności nauczyciela do dalszej pracy. Dyrektor szkoły powinien wtedy nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę wybrać do zwolnienia przed nauczycielem zatrudnionym z mianowania.

3) Długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole, nieobecności nauczyciela.

W wyroku z dnia 22 września 2000 r. (sygn. akt I PKN 29/00) Sąd Najwyższy stwierdził, że długotrwałe, dezorganizujące prace w szkole nieobecności nauczyciela w pracy z powodu choroby, mogą uzasadniać jego wybór do zwolnienia z pracy.