Jak i kiedy dokonać wypowiedzenia nauczycielowi?

Możliwość rozwiązania stosunku pracy nauczyciela jest uzależniona od podstawy prawnej jego zatrudnienia
Podkreślić należy, że możliwość rozwiązania stosunku pracy nauczyciela jest uzależniona od podstawy prawnej jego zatrudnienia, a zatem różni się w zależności od tego, czy nauczyciel został zatrudniony na podstawie umowy o pracę czy mianowania. Mianowanie co do zasady charakteryzuje się wyższym stopniem ochrony stosunku pracy nauczyciela, stąd też rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na tej podstawie jest możliwe wyłącznie w przypadkach wymienionych w Karcie Nauczyciela.

W jakiej sytuacji można rozwiązać nauczycielski stosunek pracy?
Regulacje dotyczące rozwiązywania nauczycielskiego stosunku pracy ustawodawca zawarł w rozdziale 4 Karty Nauczyciela. Należą do nich:

• art. 20 – przewidujący rozwiązanie stosunku pracy w przypadku likwidacji szkoły lub zmian organizacyjnych, przy czym przepis ten odnosi się zarówno do nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, jak i zatrudnionych na podstawie umowy o pracę;
• art. 23 – wskazujący przypadki obligatoryjnego i fakultatywnego rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania;
• art. 27 – dotyczący rozwiązywania umowy o pracę zawartej z nauczycielem na czas nieokreślony – z uwagi na podstawę zatrudnienia nie dotyczy on nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania.

Art. 20 - likwidacja szkoły lub zmiany organizacyjne

Najczęściej stosowaną w praktyce podstawą rozwiązania stosunku pracy nauczyciela jest regulacja art. 20 Karty Nauczyciela. Przepis ten umożliwia dokonanie tej czynności w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły lub zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

Rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela następuje z końcem roku szkolnego, a poprzedzone być musi 3-miesięcznym okresem wypowiedzenia, co oznacza, iż ostatecznym terminem wręczenia wypowiedzenia jest maj danego roku kalendarzowego. 

Najczęściej stosowaną w praktyce podstawą rozwiązania stosunku pracy nauczyciela jest regulacja art. 20 Karty Nauczyciela. Przepis ten umożliwia dokonanie tej czynności w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły lub zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

Rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela następuje z końcem roku szkolnego, a poprzedzone być musi 3-miesięcznym okresem wypowiedzenia, co oznacza, iż ostatecznym terminem wręczenia wypowiedzenia jest maj danego roku kalendarzowego.

W każdym wypadku – czyli zarówno w odniesieniu do nauczycieli jednostek feryjnych, jak i nieferyjnych – okres wypowiedzenia może być skrócony do 1 miesiąca, z tym zastrzeżeniem, iż nauczycielowi przysługuje wówczas odszkodowanie za pozostałą część okresu wypowiedzenia w wysokości wynagrodzenia liczonego jak za okres urlopu wypoczynkowego. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się nauczycielowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia.

Dyrektor szkoły musi również pamiętać o obowiązku wynikającym z art. 20 ust. 5a Karty, wymagającym zawiadomienia reprezentującej nauczyciela organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia, spowodowanego częściową likwidacją szkoły, zmianami organizacyjnymi powodującymi zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmianami planu nauczania uniemożliwiającymi dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

Nauczycielowi zagrożonemu zwolnieniem z pracy przysługuje prawo złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, a dodatkowo nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia.

Najważniejszym z praktycznych problemów, jakie stoją przed dyrektorem jest wybór nauczyciela przeznaczonego do zwolnienia na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela, wymaga to bowiem przyjęcia obiektywnych kryteriów wyboru pracownika przeznaczonego do zwolnienia, które nie będą podważone przez sąd w ewentualnej sprawie wytoczonej pracodawcy, czyli dyrektorowi szkoły, przez nauczyciela.

Jak wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 7 września 1994 r. (sygn. I PRN 56/94) w razie konieczności rozwiązania stosunku pracy z jednym spośród kilku nauczycieli, ocenie sądu podlegają również kryteria wyboru osoby, która została zwolniona.

Dyrektor szkoły musi być więc przygotowany na obronę swojego wyboru przed sądem pracy, w razie ewentualnego pozwu skierowanego przez zwolnionego nauczyciela. Oznacza to, iż w przypadku konieczności wyboru jednego spośród kilku możliwych do zwolnienia nauczycieli dyrektor musi przyjąć obiektywne przesłanki, które jednoznaczne uzasadniają dokonany wybór. Przykładowo może to być kryterium posiadanego wykształcenia, stażu pracy czy awansu zawodowego. W przypadku, gdy podobne przesłanki nie pozwalają na dokonanie wyboru, można wziąć pod uwagę względy społeczne, choćby sytuację osobistą nauczyciela.

Art. 23 – Przypadki obligatoryjnego i fakultatywnego rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania
Przepis art. 23 Karty Nauczyciela dotyczy wyłącznie nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych i zatrudnionych na podstawie mianowania. Regulacja ust. 1 tego przepisu zawiera katalog przypadków skutkujących bezwzględnym rozwiązaniem stosunku pracy tych nauczycieli. Następuje to:

• na wniosek nauczyciela, gdzie rozwiązanie stosunku pracy następuje z końcem roku szkolnego, po uprzednim złożeniu przez nauczyciela 3-miesięcznego wypowiedzenia;
• w razie czasowej niezdolności nauczyciela do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni, przy czym do okresu niezdolności do pracy wlicza się również dni, w których w szkole nie odbywają się zajęcia. Rozwiązanie stosunku pracy następuje w tym wypadku z końcem tego miesiąca, w którym upływa okres czasowej niezdolności nauczyciela do pracy;
• w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy. Orzeczenie to wydawane jest na podstawie Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Stosunek pracy ulega rozwiązaniu z końcem miesiąca, w którym dyrektor szkoły otrzymał ostateczne orzeczenie lekarskie o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy;
• w razie uzyskania negatywnej oceny pracy;
• w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole, z końcem tego miesiąca, w którym nastąpiło cofnięcie.

Z kolei art. 23 ust. 4 Karty Nauczyciela przewiduje również przypadki, w których rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem jest fakultatywne. Należą do nich:

• porozumienie stron – rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie jest możliwe w każdym czasie;
• nieusprawiedliwione niezgłoszenie się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne – dyrektor ma prawo rozwiązania stosunku pracy nauczyciela z końcem miesiąca, w którym otrzymał informację o niezgłoszeniu się na badania.

Przytoczyć tu należy wyrok Sądu Najwyższego z 5 lutego 1998 r. (sygn. I PKN 495/97), w którym sąd zauważył, iż rozwiązując z nauczycielem mianowanym stosunek pracy na podstawie art. 23 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły (pracodawca) nie jest zobowiązany do przewidzianej w art. 38 Kodeksu pracy konsultacji ze związkami zawodowymi.

Art. 27 – Rozwiązanie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, z zachowaniem okresu wypowiedzenia
Zgodnie z art. 27 Karty Nauczyciela rozwiązanie umowy o pracę zawartej z nauczycielem na czas nieokreślony następuje z końcem roku szkolnego, z 3-miesięcznym wypowiedzeniem. Przepis ten nie dotyczy nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania.

Zwolnienie nauczyciela na podstawie art. 27 następuje w przypadkach nieuregulowanych w przytaczanych wyżej przepisach, dotyczy więc sytuacji niezdefiniowanych, gdy np. dyrektor uzna, iż zachodzą okoliczności uzasadniające zwolnienie nauczyciela. Artykuł 27 Karty Nauczyciela wymaga, aby rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło na koniec roku szkolnego i zostało poprzedzone 3-miesięcznym wypowiedzeniem.

Jednocześnie, jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lutego 1995 r. (sygn. I PRN 120/94) nauczyciel, z którym na podstawie art. 27 ust. 1 Karty Nauczyciela rozwiązano stosunek pracy za wypowiedzeniem, nie ma prawa do odprawy określonej w art. 20 ust. 2 tejże ustawy.

Z kolei art. 27 ust. 2 przyznaje również dyrektorowi szkoły prawo do zwolnienia nauczyciela, którego nieobecność w pracy spowodowana chorobą trwa dłużej niż jeden rok, chyba że w szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz leczący stwierdzi możliwość powrotu do pracy w zawodzie nauczyciela. W tym wypadku okres nieobecności w pracy spowodowanej chorobą może być przedłużony do 2 lat, licząc łącznie okres niezdolności do pracy i urlopu dla poratowania zdrowia.