Jak powinien wyglądać plan pracy na zajęciach z etyki w zestawieniu z nową podstawą programową i wymaganiami odnośnie reformy? Jakie zagadnienia - i w oparciu o jakie przepisy - nauczyciele szkoły podstawowej mają stworzyć program zajęć z etyki w szkole podstawowej? Czy istnieje jakiś wzór? Czy nauczyciel języka polskiego - może zostać zobligowany do prowadzenia zajęć z etyki w szkole podstawowej? Jeśli tak - to na jakiej podstawie ? (chodzi o uprawnienia ).

Cele kształcenia, treści nauczania, zalecane warunki i sposób realizacji zajęć z etyki zostały określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej ( Dz.U. z 2017r. pz.356).

Przepisy te stanowią bazę do opracowania przez nauczyciela programu nauczania etyki. Podstawa programowa jest dokumentem określającym zakres treści nauczania, umiejętności oraz wymagań edukacyjnych z etyki, natomiast program nauczania stanowi opis sposobu realizacji celów kształcenia i sposobu wprowadzania treści nauczania ustalonych w podstawie programowej i jest narzędziem organizacji procesu nauczania/uczenia się.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego etyki zawiera precyzyjnie określone wymagania ogólne ( cele kształcenia) i wymagania szczegółowe (treści nauczania), dzięki czemu nauczyciel wie dokładnie, jakie efekty nauczania powinien uzyskać w trakcie procesu dydaktycznego, a także zalecane warunki i sposób realizacji.
Nie ma wzoru programu nauczania z etyki. Opracowując program można „wzorować” się na programach nauczania etyki realizowanych w roku szkolnym 2017/2018 w klasach II – III oraz V-VI, czy w klasach II-III dotychczasowego gimnazjum.

Warunki oraz tryb dopuszczania programów nauczania z etyki, w tym podstawowe wymagania dotyczące tych programów, zostały określone wprost w znowelizowanym art.22a ust.1 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty ( Dz.U. z 2016r. poz.1943 z późn. zm.). Stosownie do tego przepisu ustawy nauczyciel przedstawia dyrektorowi szkoły program nauczania etyki na dany etap edukacyjny. Program nauczania etyki może obejmować treści nauczania wykraczające poza zakres treści nauczania ustalonych w podstawie programowej. Powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości uczniów, dla których jest przeznaczony.
Dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, dopuszcza do użytku w danej szkole przedstawiony przez nauczyciela program i wpisuje go do szkolnego zestawu programów nauczania.

Nauczyciel po dopuszczeniu programu opracowuje plan dydaktyczny ( zawiera tematykę zajęć, wymagania, środki dydaktyczne, materiał nauczania, podstawowe pojęcia, liczb godzin). Na podstawie tego planu opracowuje scenariusz lekcji.

W zalecanych warunkach czytamy:
„Zadaniem szkoły jest umożliwienie uczniom uczestniczenie w zajęciach z etyki
i dostosowanie tematyki tych zajęć do wieku uczniów i ich dotychczas zdobytej wiedzy.
Etyka jako przedmiot nauczany w szkole podstawowej realizować ma przede wszystkim cele
praktyczno-wychowawcze. Praca nauczyciela ma koncentrować się na wspieraniu ucznia
w jego aktywnościach zorientowanych na integralnie pojętym rozwoju, którego osią jest
rozwój moralny, pojmowany jako proces przechodzenia od heteronomii do autonomii
moralnej. Wyrazem poszerzania się sfery autonomii moralnej ucznia jest stopniowe
interioryzowanie przez niego wartości i norm moralnych oraz pogłębiające się zrozumienie
siebie jako podmiotu moralnego, który spełnia się jako człowiek na wielu polach moralnie
pojętej odpowiedzialności. Należy podkreślić, że zajęcia z etyki mogą jedynie wspomagać
ucznia w faktycznym realizowaniu tego kluczowego zadania; jego efektywna realizacja
wymaga jednak decyzji samego ucznia, komplementarności oddziaływań edukacyjnych
i wielu lat pracy ucznia nad sobą samym.
W zajęciach z etyki uczestniczyć mogą uczniowie o zróżnicowanej wiedzy z zakresu tego
przedmiotu, dlatego ważnym zadaniem nauczyciela jest umiejętne dobieranie i ewentualne pogłębianie realizowanych treści nauczania.

Treści nauczania wymienione w podstawie programowej kształcenia ogólnego w przedmiocie
etyka podzielono na osiem części. W dziale I wyróżniono kluczowe zagadnienia z zakresu
etyki ogólnej, które pozwalają scharakteryzować poznawcze, emocjonalne i behawioralne
aspekty moralności. Akcent w tej części podstawy programowej jest położony na kształcenie
„myślenia językowego” (werbalnego). Umieszczenie tych treści na początku podstawy
programowej nie oznacza jednak, że nauczyciel etyki musi realizować je na wstępie edukacji
etycznej. Sposób realizacji podstawy programowej leży w gestii nauczyciela etyki.
Działy II–VI zostały wyróżnione ze względu na możliwe relacje, w ramach których człowiek doświadcza świata i w nim działa. Wymienione w poszczególnych częściach podstawy
programowej treści nauczania mają służyć temu, aby uczeń porządkował różne doświadczenia
moralne i tym samym pogłębiał rozumienie siebie jako podmiotu działającego w świecie.

W podstawie programowej etyki mowa jest o uniwersalnych zasadach postępowania,
kluczowych wartościach i postawach, które uczeń wstępnie rozumie i praktykuje od
najmłodszych lat. Zadaniem nauczyciela etyki jest takie prowadzenie zajęć, aby uczniowie
dostrzegali zależności między postępowaniem własnym (i innych osób) a uniwersalnymi
zasadami i wartościami.

Zasadniczymi zadaniami edukacji etycznej na tym etapie edukacyjnym jest rozwijanie
refleksyjności i wrażliwości aksjologicznej ucznia oraz kształtowanie postawy szacunku,
otwartości, współdziałania i odpowiedzialności.

Zadaniem nauczyciela jest takie organizowanie sytuacji edukacyjnych, aby uczniowie mogli
wyrażać swoją naturalną ciekawość i angażować się w namysł nad moralnością oraz
angażowali się w działania na rzecz innych i wspólnie z innymi.
Najistotniejszym zadaniem nauczyciela jest wspieranie ucznia w dostrzeganiu godności każdego człowieka, ponieważ w kontekście przeżywania (doświadczania) i rozumienia tej
wartości kształtują się postawy moralne oraz formułowane się fundamentalne prawa
i obowiązki moralne.
W podstawie programowej etyki znajdują się wybrane elementy historii etyki. Dobór autorów
i zasugerowane zagadnienia, które warto omówić z uczniami, uzasadnia się następująco:
1) zagadnienia te są dobrą ilustracją dla wielu ważnych zagadnień etycznych, które
znajdują swój wyraz w podstawie programowej;
2) zapoznając się z wybranymi poglądami wielkich myślicieli, uczeń uświadamia sobie,
że wiele doniosłych problemów moralnych było już przedmiotem gruntownego
namysłu i można z tego niezwykle cennego dorobku kulturowego korzystać także
obecnie;
3) znajomość historycznie ważnych idei etycznych stanowi istotny składnik wszechstronnego wykształcenia.

Treści nauczania opisane w dziale VII i VIII są fakultatywne. Nauczyciel powinien w każdym
roku realizowania podstawy programowej z grupą uczniów kontynuującą edukację etyczną
zrealizować przynajmniej trzy wybrane problemy moralne oraz przynajmniej trzy elementy historii etyki (wprowadzając te treści od VI klasy szkoły podstawowej). Ważne jest również
to, żeby nauczyciel wprowadzający wybrane elementy historii etyki, wykorzystywał krótkie
fragmenty klasycznych tekstów etycznych.
Zarówno ze względu na specyfikę zajęć z etyki jako zajęć nieobowiązkowych, od nauczyciela etyki wymagana jest daleko idąca autonomia, wyrażająca się w umiejętnym zaplanowaniu
pracy dydaktycznej z powierzoną mu grupą uczniów oraz we właściwym doborze tematyki
zajęć dostosowanej do wieku i możliwości intelektualnych, emocjonalnych i społecznych
uczniów”.

Kwalifikacje wymagane od nauczycieli etyki wynikają z przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli ( Dz.U. z 2017r. poz.1575).
Stosownie do przepisów tego rozporządzenia, stanowisko nauczyciela etyki w szkole podstawowej może zajmować osoba, która ukończyła odpowiednio:
1) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku, którego efekty kształcenia, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 9c ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
3) studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w pkt 1 i 2, i studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.

Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela etyki w szkole podstawowej posiada także osoba, która ukończyła:
a) studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
b) studia pierwszego stopnia na kierunku, którego efekty kształcenia, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 9c ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym, w zakresie wiedzy i umiejętności obejmują treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, wskazane w podstawie programowej dla tego przedmiotu na odpowiednim etapie edukacyjnym, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
c) studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) innym niż wymieniony w lit. a i lit. b oraz studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
d) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom, lub
e) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności innej niż wymieniona w lit. d oraz kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć.

Z uwagi na powyższe, w szkołach podstawowych zajęcia z etyki może prowadzić nauczyciel, który ukończył studia wyższe w zakresie filozofii lub etyki lub ukończył inne studia wyższe i studia podyplomowe w tym zakresie i posiada przygotowanie pedagogiczne. Możliwe jest również – na podstawie ww. przepisów – powierzenie prowadzenia zajęć z etyki nauczycielowi, który ukończył studia wyższe w innym zakresie niż filozofia/etyka, jeśli ich program obejmował treści nauczanego w szkole przedmiotu etyka w zakresie wynikającym z podstawy programowej przedmiotu, określone dla danego etapu edukacyjnego.