Jak wyglądają regulacje nowego rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim?

Orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze organizuje się dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, posiadających orzeczenie o potrzebie takich zajęć wydane przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradniach specjalistycznych.

W porównaniu z dotychczasowym stanem prawnym doprecyzowano zatem, że podstawę formalno-prawną do objęcia dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi stanowi orzeczenie wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną (specjalistyczną).

Orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wydają zespoły działające w poradniach właściwych ze względu na miejsce zamieszkania dziecka na okres do 5 lat.

Orzeczenie określa zalecane:

- elementy zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, na które należy położyć szczególny nacisk w pracy z dzieckiem,
- metody i sposoby realizacji tych zajęć,
- formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy udzielanej rodzicom.

Organizacja zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze ujęto w ramy roku szkolnego: od 1 stycznia 2014 r. należy je organizować od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończy 25 lat.

Dotychczasowa regulacja stanowiła, że zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze organizuje się dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim w wieku od 3 do 25 lat, co de facto oznaczało nakaz objęcia nimi dziecka od dnia ukończenia 3. roku życia do dnia ukończenia 25. roku życia.

Stwarzało to istotne trudności organizacyjne, związane np. z koniecznością rozpoczęcia zajęć w okresie wakacji, które stanowią nie tylko przerwę w funkcjonowaniu szkoły, ale też ustawowo gwarantowany okres urlopu pracujących w niej nauczycieli.

Dotychczasowa zasada obowiązuje jeszcze do 31 grudnia 2013 r., z uwagi na konieczność zagwarantowania odpowiedniego okresu prowadzenia zajęć dla dotychczasowych uczestników (maksymalnie 22 lata) oraz zapewnienia stabilności w odniesieniu do planów finansowych realizowanych przez jednostki organizacyjne prowadzące te zajęcia.

Zgodnie z art. 16 ust. 7 ustawy o systemie oświaty udział w tych zajęciach dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, objętych obowiązkiem rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązkiem szkolnym lub obowiązkiem nauki, uznaje się za spełnianie tych obowiązków.

Cele i zakres zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

Cele i zakres zajęć określono analogicznie, jak dotychczas. Celem zajęć jest:

- wspomaganie rozwoju uczestników,
- rozwijanie zainteresowania otoczeniem,
- rozwijanie samodzielności funkcjonowania w codziennym życiu
– stosownie do możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych.

Zakres zajęć rewalidacyjno-wychowawczych powinien obejmować główne sfery funkcjonowania osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, tj. w szczególności:

- naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika zajęć,
- kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika zajęć,
- usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej,
- wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia,
- rozwijanie zainteresowania otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu,
- kształtowanie umiejętności współżycia w grupie,
- naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika zajęć oraz przejawianej przez niego aktywności.

Indywidualny program zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

W porównaniu z dotychczasowym stanem prawnym uszczegółowiono regulacje dotyczące zawartości i sposobu opracowywania programu zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Dla każdego uczestnika odrębnie opracowuje się indywidualny program zajęć, który zawiera w szczególności (odpowiednio do potrzeb można w nim zawrzeć także inne elementy):

- cele realizowanych zajęć,
- metody i formy pracy z uczestnikiem zajęć,
- zakres współpracy z rodzicami (opiekunami prawnymi) uczestnika zajęć.

Indywidualny program zajęć opracowują prowadzący zajęcia nauczyciele we współpracy z psychologiem oraz, w zależności od potrzeb, z innymi specjalistami pracującymi z dziećmi i młodzieżą. Podstawę dla opracowania programu stanowią:

- diagnoza oraz zalecenia zawarte w wydanym przez poradnię orzeczeniu o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych,
- obserwacje funkcjonowania uczestnika zajęć.
Nauczyciele prowadzący zajęcia mają obowiązek dokonywać okresowej oceny funkcjonowania uczestnika zajęć, nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym na podstawie dokumentacji zajęć, w tym indywidualnego programu zajęć. W razie potrzeby należy wówczas zmodyfikować indywidualny program zajęć, odpowiednio do potrzeb rozwojowych i możliwości psychofizycznych uczestnika.

Wymiar zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

Uelastyczniono i doprecyzowano przepisy określające wymiar zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Zajęcia są prowadzone w formie indywidualnej lub zespołowej, są organizowane we współpracy z rodzicami (prawnymi opiekunami). Zajęcia zespołowe prowadzi się w zespołach liczących od 2 do 4 uczestników. Godzina zajęć trwa 60 minut.

Minimalny wymiar zajęć wynosi:

dla zajęć zespołowych – 20 godzin tygodniowo, nie więcej niż 6 godzin dziennie;
dla zajęć indywidualnych – 10 godzin tygodniowo, nie więcej niż 4 godziny dziennie.
Dzienny czas trwania zajęć ustala dyrektor odpowiednio przedszkola, szkoły lub ośrodka, w których zorganizowano zajęcia, we współpracy z rodzicami (prawnymi opiekunami), uwzględniając indywidualne potrzeby i możliwości psychofizyczne uczestnika.

Dokumentowanie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych
Zachowano dotychczasowe regulacje normujące dokumentowanie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Dokumentacja zajęć obejmuje:

- orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wydane przez poradnię;
- dziennik zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla każdego zespołu lub dziennik indywidualnych zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla każdego uczestnika zajęć, prowadzone - zgodnie z przepisami w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji;

Zeszyt obserwacji
Zeszyt obserwacji – prowadzony odrębnie dla każdego uczestnika zajęć przez nauczycieli mających z nim zajęcia – powinien zawierać informacje na temat:

- zmian w zakresie dużej motoryki (postawa, lokomocja, koordynacja ruchów);
- zmian w zakresie małej motoryki (koordynacja ruchów rąk, koordynacja wzrokowo-ruchowa, manipulacja);
- podejmowania aktywności własnej (niekierowanej);
- koncentracji uwagi podczas aktywności spontanicznej (w zabawie, podczas wykonywania zadania), w tym czasu tej koncentracji;
- współdziałania w różnych sytuacjach, w tym czasu tego współdziałania;
- opanowywania nowych umiejętności (tempo, trwałość, stopień trudności);
- dominującego nastroju i emocji;
- gotowości do kontaktów (rodzaje i kierunek kontaktów);
- umiejętności w zakresie samoobsługi;
- udziału w czynnościach porządkowych;
- zachowań trudnych (opis zachowań trudnych i sytuacji, w których występują, reakcje nauczyciela na zachowania trudne, zmiany w zachowaniu);
- sposobów komunikowania się;
- innych istotnych zachowań.
Podmioty, w których mogą być organizowane i prowadzone zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze
Podmioty te wskazuje co do zasady art. 7 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

W systemie oświaty jednostkami organizacyjnymi powołanymi do prowadzenia takich zajęć są:

- ośrodki umożliwiające dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, realizację odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, nazywane ośrodkami rewalidacyjno-wychowawczymi;
- przedszkola, w tym przedszkola specjalne;
- szkoły, w tym szkoły specjalne.
Wychowankami ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych mogą być dzieci i młodzież w wieku od 3 do 25 lat. Szczegółowe zasady funkcjonowania publicznych ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych określają przepisy rozporządzenia w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach.

Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze mogą być także organizowane w domu rodzinnym dziecka lub w następujących jednostkach organizacyjnych nienależących do systemu oświaty:

- placówkach opiekuńczo-wychowawczych,
- domach pomocy społecznej,
- podmiotach leczniczych.
Warunki niezbędne do prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, w tym również w zakresie opieki, zapewniają podmioty, w których organizowane są zajęcia, a w przypadku zajęć organizowanych w domu rodzinnym – rodzice (prawni opiekunowie).

Dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim, przebywającym w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, domach pomocy społecznej, podmiotach leczniczych oraz w domach rodzinnych, na wniosek kierowników wymienionych podmiotów lub rodziców (prawnych opiekunów), udział w zajęciach zapewnia jednostka samorządu terytorialnego, do której zadań własnych należy zakładanie i prowadzenie odpowiednio przedszkola specjalnego lub szkoły specjalnej. Jest to jednostka właściwa ze względu na siedzibę lub miejsce położenia danego podmiotu albo miejsce zamieszkania rodziców (prawnych opiekunów).

W domach rodzinnych nie organizuje się zajęć zespołowych. Zajęcia w wymienionych podmiotach oraz w domu rodzinnym organizuje dyrektor jednostki systemu oświaty (przedszkola, szkoły, ośrodka), który zapewnia nauczycieli do prowadzenia tych zajęć.

Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze mogą także organizować podmioty wymienione w art. 1 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, tj. stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, fundacje, samorządy zawodowe, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a także inne osoby fizyczne i prawne.

W przypadku zajęć rewalidacyjno-wychowawczych organizowanych w szkole, w tym szkole specjalnej, zajęcia organizuje się w szkole położonej najbliżej miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka. Organizuje je dyrektor tej szkoły. Zajęcia te należy uwzględnić w danym roku szkolnym w arkuszu organizacji szkoły.

Kwalifikacje do prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych

Kwalifikacje posiada osoba, która:

- ukończyła studia wyższe w zakresie oligofrenopedagogiki lub
- ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole, a ponadto ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie oligofrenopedagogiki, lub
ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności oligofrenopedagogika.
Opiekę w czasie prowadzenia zajęć sprawuje pomoc nauczyciela, z wyjątkiem zajęć prowadzonych w domu rodzinnym. Opiekę niezbędną w czasie prowadzenia zajęć w domu rodzinnym zapewniają rodzice (prawni opiekunowie). Szkoła ma także zapewnić warunki do prowadzenia zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, z wyjątkiem sytuacji, gdy zajęcia są organizowane w domu rodzinnym i warunki zapewniają rodzice (prawni opiekunowie).