Jestem właścicielką niepublicznego dziennego liceum z uprawnieniami szkoły publicznej. Utrzymuję szkołę jedynie z dotacji z budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Czy mogę być w tej szkole zatrudniona jako wicedyrektor szkoły do spraw administracyjno-finansowych? W statucie jest formuła dająca dyrektorowi możliwość powołania takiej funkcji z jednoczesnym ustaleniem wysokości wynagrodzenia. Jaka dokumentacja takiego zatrudnienia jest wymagana?

Jeśli uprawnienie do zatrudnienia pracowników posiada dyrektor szkoły niepublicznej, powinien on zawrzeć umowę o pracę z wicedyrektorem. Dokumentacja zatrudnienia będzie taka sama, jak dla wszystkich innych pracowników szkoły. Wykorzystanie środków z dotacji na wynagrodzenie wicedyrektora będącego jednocześnie osobą prowadzącą szkołę niepubliczną nie może skutkować zakwestionowaniem sposobu wykorzystania dotacji, sama zaś dokumentacja wypłaty wynagrodzeń powinna odpowiadać dokumentacji, która jest zwyczajowo prowadzona przy wypłacie wszystkich wynagrodzeń.Prowadzenie szkoły nie jest działalnością gospodarczą, ale właściciel szkoły podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego jako osoba prowadząca działalność gospodarczą

Sytuacja, w której osoba prowadząca jest jednocześnie wicedyrektorem to szczególna forma samozatrudnienia. Omawiając możliwość zatrudnienia wicedyrektora, nie sposób pominąć wyroku Sądu Najwyższego.

Nie oznacza to jednak, że niemożliwe jest uznania tego rodzaju formy aktywności za działalność gospodarczą również dla celów ubezpieczeń społecznych.

Właściciel szkoły nie prowadzi działalności gospodarczej w świetle przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej

Ww. przepis prowadzi do wniosku, że aktualna treści ust. 1, z której wynika, że prowadzenie szkoły nie jest działalnością gospodarczą, nawiązuje do przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i oznacza brak możliwości stosowania jej regulacji przy podejmowania i prowadzeniu działalności oświatowej w takiej formie.

Za takim rozumieniem sformułowania zawartego w art. 83a ust. 1 ustawy o systemie oświaty przemawia wykładnia historyczna i celowościowa. Jeśli wziąć pod uwagę podstawowe funkcje szkoły (dydaktyka i wychowanie dzieci lub młodzieży) i wynikające z tego odrębności (ewidencjonowanie i samo prowadzenie tego rodzaju działalności) poddanie szkoły zakresowi normatywnemu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej napotyka na przeszkody
Nie oznacza to jednak, że prowadzący szkoły są w ogóle pozbawieni przymiotu osób prowadzących działalność gospodarczą.

Właściciel szkoły to osoba, która prowadzi działalność gospodarczą, ponieważ szkoła przynosi mu dochody

Przy ocenie, czy osoba prowadząca szkołę niepubliczną jest prowadzącą działalność gospodarczą, nie można się ograniczać jedynie do twierdzenia, że głównym celem takiego przedsięwzięcia jest dydaktyka i wychowanie dzieci lub młodzieży.

Dla prowadzącego taką szkołę istotne jest, by prowadzenie jej przynosiło określone dochody. Z ekonomicznego punktu widzenia szkoła jest środkiem do osiągania celów ekonomicznych poprzez działalność gospodarczą. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli szkoła niepubliczna nie jest prowadzona przez daną osobę fizyczną z motywów charytatywnych czy ogólnospołecznych, a stanowi dla niej instrument uzyskiwania dochodów i w tym celu zostaje przez nią zorganizowana, to w istocie służy jej do prowadzenia działalności gospodarczej i nie ma podstaw, aby tego rodzaju aktywność postrzegać w inny sposób.

Jaką działalność uznaje się za zarobkową?

Tego rodzaju aktywność odpowiada definicji działalności gospodarczej zawartej w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Działalnością gospodarczą jest m.in. zarobkowa działalność:

• wytwórcza,
• budowlana,
• handlowa,
• usługowa,
• zawodowa (wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły).

Według systemu podatkowego właściciel szkoły to osoba prowadząca działalność gospodarczą

Tak kwalifikowany jest także ten sposób zarobkowania przez przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, na potrzeby której osoba prowadząca szkołę niepubliczną jest uważana za prowadzącą działalność gospodarczą (art. 5a pkt 6) i nie ma żadnych podstaw do innego potraktowania takiej sytuacji z punktu widzenia przepisów ubezpieczeniowych.

Za takim stanowiskiem przemawiają przede wszystkim względy systemowe. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie pojmowania działalności gospodarczej odsyła bowiem nie tylko do przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, lecz także do przepisów innych ustaw. Nieusprawiedliwione byłoby identyfikowanie zakresu podmiotowego obowiązku ubezpieczenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej z zakresem podmiotowym przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą wyłącznie na podstawie przepisów ustawy o działalności gospodarczej (niezależnie od jej kolejnych tytułów).

Prowadzenie szkoły niepublicznej zobowiązuje właściciela do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych

Wykładnia taka jest zgodna z podstawowymi zasadami ubezpieczeń społecznych – powszechności i równości.

Powszechność polega na objęciu przymusem ubezpieczenia wszystkich zarobkujących własną pracą (niezależnie od podstawy jej świadczenia). Równość polega z kolei na równym traktowaniu wszystkich ubezpieczonych, m.in. w zakresie objęcia obowiązkiem ubezpieczenia (art. 2a ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy systemowej).

W świetle tych zasad brak jest przesłanek, aby twierdzić, że prowadzenie szkoły niepublicznej dla uzyskiwania dochodów – czyli prowadzenie działalności gospodarczej – nie jest tytułem do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym tylko z tej przyczyny, że reguły zakładania i prowadzenia szkoły nie mogą wynikać z przepisów ustaw o charakterze ściśle gospodarczym.

W mojej ocenie, niezależnie od poglądu Sądu Najwyższego, nie ulega wątpliwości, że wicedyrektorowi przysługuje wynagrodzenie z racji sprawowania stanowiska.

Czy można finansować wynagrodzenie wicedyrektora z dotacji?

Istotą problemu opisanej w pytaniu sytuacji jest możliwość sfinansowania wynagrodzenia wicedyrektora z dotacji.
Organy jednostek samorządu mogą kontrolować wydatki szkoły niepublicznej z dotacji. Należy zwrócić uwagę na treść art. 90 ust. 3e ustawy o systemie oświaty, zgodnie z którym organy jednostek samorządu terytorialnego mogą kontrolować prawidłowość wykorzystania dotacji przyznanych szkołom niepublicznym z budżetów tych jednostek samorządu. Natomiast – stosownie do treści ust. 3f i 3g – osoby upoważnione do przeprowadzenia kontroli mają prawo wstępu do szkoły oraz wglądu do prowadzonej przez nią dokumentacji organizacyjnej, finansowej i dokumentacji przebiegu nauczania.

Przepisy prawne regulujące zasady wydatkowania dotacji nie dotyczą szkół niepublicznych

Problem polega na tym, że przepisy dotyczące dotacji w sposób niejasny określają możliwe przeznaczenie środków uzyskanych od jednostki samorządu terytorialnego. Art. 90 ust. 3d ustawy o systemie oświaty wskazuje, że dotacje mogą być wykorzystane wyłącznie na pokrycie wydatków bieżących szkoły. Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych określa rodzaje tych wydatków dla szkół publicznych.

Zgodnie z załączniku nr 4 do ww. rozporządzenia wydatki bieżące jednostek budżetowych obejmują m.in. wynagrodzenia osobowe pracowników. Jednak to rozporządzenie i przywołana w nim klasyfikacja wydatków odnosząca się do jednostek budżetowych nie mogą mieć zastosowania do szkół niepublicznych.

Zatem ani ustawa o systemie oświaty, ani żaden inny przepis nie definiuje pojęcia „wydatki bieżące” dla szkoły niepublicznej.

Wynagrodzenie dyrektora szkoły niepublicznej jest wydatkiem bieżącym

Trzeba sięgnąć do potocznego znaczenia tego słowa. Wydatki bieżące to wydatki o charakterze stałym, ponoszone periodycznie w comiesięcznych okresach w ciągu działalności jednostki oświatowej i służące realizacji zadań w zakresie kształcenia, wychowania i opieki. Charakteru wydatków bieżących nie mają wydatki o charakterze inwestycyjnym.

Mimo że braku regulacji pozwalających wprost finansować z dotacji wynagrodzenia wicedyrektora, który jest jednocześnie właścicielem szkoły niepublicznej, należy przyjąć, że wynagrodzenie stanowi wydatek bieżący, jest bowiem wydatkiem cyklicznym i nie ma charakteru inwestycyjnego.

Samorząd nie może podważyć sposobu wydatkowania dotacji, jeśli nie doszło do nieprawidłowości

Jednostka samorządu udzielająca dotacji nie może kwestionować sposobu ich wydatkowania.

Dotacja przyznawana szkołom wymienionym w zaskarżonej uchwale ma charakter dotacji podmiotowej i nie powinna podlegać obowiązkowi rozliczania, co do kierunków jej wykorzystania. A zatem wypłacenie wynagrodzenia wicedyrektorowi nie może być dotacją wykorzystaną niezgodnie z przeznaczeniem.