W szkołach publicznych nauczyciele są zatrudnieni na podstawie Karty Nauczyciela, a w zakresie nienormowanym tą ustawą stosuje się Kodeks pracy. Jakie są obowiązkowe elementy umowy o pracę? Jak postąpić, jeśli umowa o pracę nie została zawarta w formie pisemnej?

Nauczyciele jako funkcjonariusze państwowi muszą spełniać określone warunki formalne i reprezentować wysokie standardy moralno-etyczne
Warunki, które muszą spełniać nauczyciele, aby mogli zostać zatrudnieni w szkole, zostały zdefiniowane w rozporządzeniu MEN w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. 

Dyrektor szkoły może żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie oraz od pracownika określonych danych
W myśl art. 221 Kodeksu pracy pracodawca ma prawo żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie podania następujących danych osobowych:

• imię (imiona) i nazwisko,
• imiona rodziców,
• data urodzenia,
• miejsce zamieszkania (adres do korespondencji),
• wykształcenie,
• przebieg dotychczasowego zatrudnienia.

Zgodnie zaś z § 1 rozporządzenia MPiPS w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy dyrektor szkoły może żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie złożenia:

• wypełnionego kwestionariusza osobowego wraz z niezbędną liczbą fotografii,
• świadectw pracy lub innych dokumentów potwierdzających okresy zatrudnienia, obejmujących okresy pracy przypadające w roku kalendarzowym, w którym pracownik ubiega się o zatrudnienie,
• dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe,
• orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku,
• innych dokumentów, jeżeli obowiązek ich przedłożenia wynika z odrębnych przepisów (np. zaświadczenia o niekaralności, aktu nadania stopnia awansu zawodowego).

Jeśli dyrektor szkoły zdecyduje się na zatrudnienie pracownika, może żądać od niego podania dodatkowych danych:

• numeru PESEL,
• numeru identyfikacji podatkowej (NIP),
• stanu rodziny,
• dotyczących powszechnego obowiązku obrony,
• osoby, którą należy powiadomić w razie wypadku.

Powyższe dane pracownik składa w formie oświadczenia, a na żądanie dyrektora szkoły jest zobowiązany je udokumentować.

Zgodnie z § 1 ust. 2b rozporządzenia MPiPS w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji związanej ze stosunkiem pracy pracownik podaje informacje w przypadku określonym w art. 221 § 2 Kodeksu pracy – gdy ich podanie jest niezbędne do korzystania przez niego ze szczególnych uprawnień przewidzianych w prawie pracy.

Dyrektor szkoły ma prawo zażądać od pracownika przedłożenia do wglądu oryginałów:

• świadectw ukończenia szkoły odpowiednio: podstawowej, zawodowej lub średniej,
• dyplomu ukończenia studiów wyższych, studiów podyplomowych,
• świadectw ukończenia kursów kwalifikacyjnych,
• świadectw pracy,
• aktu nadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela.

Dyrektor może sporządzić odpisy albo kopie tych dokumentów.

Cennym źródłem informacji o kandydacie na stanowisko nauczyciela jest jego życiorys oraz list motywacyjny. Pisma te pozwolą również przeprowadzić wstępną selekcję kandydatów.

Nauczyciel emeryt może dostarczyć poświadczoną kserokopię świadectwa pracy
Jeśli dyrektor zatrudnia nauczyciela emeryta, mogą pojawić się problemy z dostarczeniem przez niego świadectwa pracy, ponieważ wszystkie świadectwa pracy osoby, która otrzymała świadczenie emerytalne, znajdują się w ZUS. W takiej sytuacji nauczyciel emeryt może dostarczyć kserokopię poświadczoną za zgodność z oryginałem z ostatniego miejsca pracy.

Karta Nauczyciela dopuszcza możliwość zatrudnienia nauczyciela nie tylko na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony
Co do zasady z nauczycielem zawiera się umowę o pracę na czas nieokreślony, jednak Karta Nauczyciela przewiduje pewne wyjątki w tym zakresie. Jednym z nich jest zatrudnienie nauczyciela stażysty podejmującego pierwszą pracę w placówce oświatowej – z nim podpisuje się umowę na okres roku szkolnego (w tym czasie nauczyciel odbywa staż wymagany do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego).

Istnieje możliwość nawiązania z nauczycielem kontraktowym, mianowanym lub dyplomowanym stosunku pracy na podstawie umowy o pracę na czas określony, ale tylko wtedy, gdy jest to konieczne ze względu na organizację nauczania lub zastępstwa za nieobecnego nauczyciela. Jeżeli pracodawca po raz kolejny zatrudni nauczyciela na podstawie umowy na czas określony, pomimo że nie było to uzasadnione, wtedy zastosowanie ma art. 251 Kodeksu pracy.

W pewnych sytuacjach Karta Nauczyciela dopuszcza również możliwość zatrudnienia nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w niepełnym wymiarze zajęć. Może to nastąpić tylko wtedy, gdy z przyczyn organizacyjnych nie można zatrudnić danego nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

Obowiązki dyrektora szkoły w związku z zatrudnieniem nauczycieli
Zatrudniając nauczyciela, dyrektor szkoły powinien w szczególności:

• podpisać z nim umowę o pracę, a jeżeli umowa nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, powinien – najpóźniej w dniu rozpoczęcia przez nauczyciela pracy – potwierdzić na piśmie ustalenia co do stron umowy, jej rodzaju i warunków;
• przekazać nauczycielowi, w ciągu siedmiu dni od chwili zawarcia umowy, informację o warunkach zatrudnienia;
• zawiadomić w formie pisemnej w ciągu pięciu dni od zatrudnienia nauczyciela właściwy powiatowy urząd pracy o zatrudnieniu osoby zarejestrowanej jako bezrobotna – kopię zawiadomienia powiatowego urzędu pracy pracodawca ma obowiązek przechowywać w aktach osobowych pracownika, w części B;
• przed dopuszczeniem nauczyciela do pracy dyrektor musi zapoznać go z treścią regulaminu pracy, z obwieszczeniem o systemie i rozkładzie czasu pracy, o przyjętych okresach rozliczeniowych czasu pracy oraz z przepisami i zasadami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy;
• skierować nauczyciela na wstępne badania lekarskie;
• poddać pracownika wstępnemu szkoleniu z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy;
• założyć nauczycielowi teczkę akt osobowych;
• zgłosić nowo zatrudnionego nauczyciela do ZUS w ciągu siedmiu dni od nawiązania stosunku pracy;
• poinformować nauczyciela o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami;
• zaznajomić nauczyciela z zakresem jego obowiązków i sposobem wykonywania pracy na wyznaczonym stanowisku (np. poprzez wręczenie nauczycielowi zakresu czynności).

Od rodzaju zawartej umowy i jej treści zależą uprawnienia i obowiązki stron stosunku pracy
Stosunek pracy nawiązuje się z dniem wskazanym w umowie o pracę lub w akcie mianowania, a jeżeli tego terminu nie określono, to odpowiednio: w dniu zawarcia umowy lub z chwilą doręczenia aktu mianowania.

Umowa o pracę jest umową wzajemną, najpowszechniejszą formą nawiązania stosunku pracy. Powinna być zawarta na piśmie – w dwóch egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron. Jeżeli jednak umowa nie miała formy pisemnej, to nie staje się ona automatycznie nieważna. Dyrektor szkoły jest zobowiązany wówczas, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, do potwierdzenia na piśmie ustaleń co do stron umowy, jej rodzaju oraz warunków.

Umowa o pracę (akt mianowania), zgodnie z art. 29 Kodeksu pracy, określa:

• strony umowy;
• rodzaj umowy: na okres próbny, na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w razie nieustalenia rodzaju umowy o pracę istnieje domniemanie prawne, że zawarto ją na czas nieokreślony (wyrok SN z 17 maja 1995 r., I PRN 11/95, OSP 1996, nr 1, poz. 15),
• datę jej zawarcia;
• termin rozpoczęcia pracy;
• miejsce wykonywania pracy – wykonywanie pracy przez nauczyciela poza miejscem wyznaczonym w umowie o pracę (akcie mianowania) rodzi po stronie dyrektora szkoły obowiązek zlecenia pracy na podstawie polecenia wyjazdu (delegacji służbowej) i wypłaty określonych świadczeń.